దక్షిణా మూర్తి స్తుతి

వీరభద్రునిచే దక్ష యఙ్ఞ వినాశనం చేయబడిన అనంతరం దేవతలంతా కైలాసానికి వెళ్ళి ఆ ఙ్ఞాన స్వరూపుడైన శివావతారాన్ని చూచి స్తుతిస్తారు.

                               

ఉజ్జ్వలంబయి శతయోజనంబుల పొడవొగి పంచ సప్తతి యోజనముల

పరపును గల్గి యేపట్టున దరుగని నీడ శోభిల్ల నిర్ణీతమగుచు 

పర్ణ శాఖా సమాకీర్ణమై మాణిక్యముల బోలగల ఫలముల దనర్చి 

కమనీయ సిద్ధయోగ క్రియామయ మయి అనఘ ముముక్షు జనాశ్రయంబు

భూరి సంసార తాప నివారకంబు

నగుచు తరు రాజమనగ బెంపగ్గలించి

భక్త జనులకు నిచ్చలు ప్రమద మొసగ

వలయు సంపదలందు నా వటము వటము.

భావం: సౌగంధిక వనానికి సమీపంలో దేవతలు ఒక మర్రి చెట్టును చూసారు. ఎంతో ఉజ్జ్వలంగా ఉండి వంద యోజనాలు పొడవు కలిగినది, డెబ్బది ఐదు యోజనాలు విరివి కలిగినది, నీడ సందు లేకుండా అంతటా నిండి ఆకులతో, కొమ్మలతో అలరారుతూ మాణిక్యాలకు సాటి వచ్చే పండ్లతో నిండి ఉన్నది. సిద్ధయోగ క్రియకు ఆలవాలమై; దోష రహితమై, మోక్షం కోరే వారికి ఆశ్రయమై అలరారుతున్నది. సంసార తాపాన్ని తొలగించేది, భక్తులకు ఆనందం కలిగించే ఐశ్వర్యాలకు పుట్టినిల్లు అయిన గొప్ప మాను కలిగినది అయినట్టి మర్రి వృక్షాన్ని వారు దర్శించారు.     

ఇద్ధ సనందాది సిద్ధ సంసేవితు శాంతి విగ్రహుని వాత్సల్య గుణుని 

కమనీయ లోక మంగళ దాయకుని శివు విశ్వబంధుని జగద్వినుత యశుని

గుహ్యక సాధ్య రక్షో యక్ష నాథ కుబేర సేవితుని దుర్వార బలుని

నుదిత విద్యా తపో యోగ యుక్తుని బాలచంద్ర భూషణుని మునీంద్రనుతుని

తాపసాభీష్టకరు భస్మ దండలింగ 

ఘన జటాజినధరుని భక్త ప్రసన్ను

వితత సంధ్యాభ్ర రుచి విడంబిత వినూత్న

రక్తవర్ణు సనాతను బ్రహ్మ మయుని

భావం: ప్రసిద్ధులైన సనందుడు మొదలైన సిద్ధులు సేవించునట్టివాడును, శాంత మూర్తివలె ఉన్నవానిని, వాత్సల్య గుణం కలవానిని, లోకాలకు శుభం కలిగించేవానిని, విశ్వానికి చుట్టమైన వానిని, జగత్తు పొగడే కీర్తి కలవానిని; గుహ్యకులు, సాధ్యులు, రాక్షసులు, యక్షరాజైన కుబేరుడు మున్నగు వారిచేత సేవింపబడేవానిని, ఎదురులేని శక్తి సామర్థ్యాలు కలవానిని, విద్యతో, తపస్సుతో, యోగంతో కూడినవాడు, జటాజూటంలో చంద్రరేఖను అలంకరించుకున్నవాడు, మునీంద్రులు స్తుతించేవాడు, తపోధనుల కోర్కెలను తీర్చేవానిని, విభూతినీ, దండమును, జడలను, గజ చర్మమును ధరించిన వానిని, భక్తులను అనుగ్రహించే వానిని, సంధ్యాకాలంలో మేఘకాంతిని పోలిన నవనవారుణ ప్రభలతో వెలిగే వానిని, శాశ్వతుడు, బ్రహ్మ స్వరూపుడూ అయిన వానిని దేవతలు దర్శించారు.       

అంచిత వామపాదాంభోరుహము దక్షిణోరు తలంబున నొయ్య నునిచి 

సవ్య జానువు మీద సవ్య బాహువు సాచి వలపలి ముంజేత సలలితాక్ష 

మాలిక ధరియించి మహనీయ తర్క ముద్రాయుక్తుడగుచు చిత్తంబులోన 

నవ్యయంబయిన బ్రహ్మానంద కలిత సమాధి నిష్టుడు వీత మత్సరుండు

యోగ పట్టాభిరాముడై యుచిత వృత్తి

రోష సంగతి బాసి కూర్చున్న జముని

యనువునను దర్భ రచిత బ్రుస్యాసనమున

నున్న ముని ముఖ్యు నంచిత యోగ నిరతు 

భావం: కుడి తొడపై ఎడమ కాలు మోపి, ఎడమ మోకాలిపై ఎడమ చేయి చాచి కూర్చున్న వానిని, కుడిముంజేతిలో జపమాల ధరించి ఉన్న వానిని, మహనీయమైన ధ్యాన ముద్ర ధరించి బ్రహ్మానందంతో నిండిన మనస్సు కలవాడై సమాధి నిష్ఠలో ఉన్న వానిని, యోగ పట్టంతో ఒప్పుతున్న అనురాగ మూర్తివలే ఉన్న వానిని, కోపం విడిచిపెట్టి కూర్చున్న యముని వలె దర్భాసనం మీద కూర్చున్న వానిని, యోగనిమగ్నుడై ఉన్నవానిని, ఆఢ్యుని, అభవుడైనవానిని, అహిభూషణుని, ఆర్తజన పోషణుని-కరుణా సముద్రుని రుద్రుని దేవతలంతా చూసారు.  

అప్పుడు బ్రహ్మ శివునితో ఇలా పలికారు:

జగములకు నెల్ల యోనిబీజంబులైన

శక్తి శివ కారణుండవై జగతి నిర్వి

కార బ్రహ్మంబ వగు నిన్ను గడగి "విశ్వ

నాథు" గా నెరిగెద నామనమున నభవ!

భావం: ఓ మహేశ్వరా! లోకాలకన్నింటికీ ఉత్పత్తి స్థానం అయిన శక్తివి నీవే. జగత్తులకన్నింటికీ బీజమైన శివుడవు నీవే. నీవు నిర్వికార పరబ్రహ్మవు. నిన్ను విశ్వనాథునిగా మనస్సులో తెలుసుకున్నాను. 

సమత నది గాక తావకాంశంబులైన

శక్తి శివ రూపముల క్రీడ సలుపు దూర్ణ

నాభి గతి విశ్వ జనన వినాశ వృద్ధి 

హేతుభూతుండ వగుచుందు వీశ! రుద్ర!

భావం: ఓ రుద్రా! ఈశ్వరా! నీవు నీ సమాంశములైన శివ శక్తి స్వరూపాలతో క్రీడిస్తావు. సాలెపురుగు వలే విశ్వ సృష్టికి, వృద్ధికీ, వినాశనానికీ నీవే హేతువు అవుతుంటావు. 

అనఘ! లోకంబులయందు వర్ణాశ్రమ సేతువులనగ ప్రఖ్యాతినొంది

బలిసి మహాజన పరిగృహీతంబులై యఖిల ధర్మార్థ దాయకములై

వేదంబులును మరి వృద్ధినొందించుట కొరకునై నీవు దక్షుని నిమిత్త

మాత్రుని చేసి య మ్మఖము గావించితి వటుగాన శుభమూర్తివైన నీవు 

గడగి జనముల మంగళ కర్ములైన

వారి ముక్తి, నమంగళాచారులైన

వారి నరకంబు, నొందింతు భూరి మహిమ, 

భక్త జన పోష రాజిత ఫణి విభూష!

భావం: ఓ భక్త జన పోషణా! పన్నగ రాజి భూషణా! లోకాలలో వర్ణాశ్రమాచారాలను వేదాలు నిర్ణయిస్తాయి. గొప్ప వారి చేత వేదాలు గౌరవింపబడతాయి. సర్వ ధర్మార్థాలనూ ప్రసాదించునట్టి వేదాలను వృద్ధి చేయటం కోసం నీవు దక్షుణ్ణి నిమిత్త మాత్రునిగా చేసి ఆ యఙ్ఞం చేయించావు. నీవు మంగళ స్వరూపుడవు. నీ మహిమ చేత శుభ కర్మలు చేసే వారికి ముక్తిని, అశుభ కర్మలు చేసేవారికి నరకాన్ని కలిగిస్తావు.    

   

  

యఙ్ఞ వరాహ స్తోత్రం

విదియ నాటి చంద్ర రేఖలా విరాజిల్లుతున్న తన తెల్లని కోరకొనపై ఉన్న భూమి, స్వామిని ఎప్పుడూ ఎడబాయని శ్రీమహాలక్ష్మీ సహితుడైన యఙ్ఞ వరాహ మూర్తిని చూచి బ్రహ్మాది దేవతలిలా కీర్తించారు:  
                                             

దేవ! జితం జితం తే పరమేశ్వర!జిత యఙ్ఞ భావన! శ్రుతి శరీర!

యనుచు గారణ సూకరాకారుడగు నీకు నతి భక్తి మ్రొక్కెదమయ్య వరద!

భవదీయ రోమకూపములందు లీనంబులై యుండు నంబుధు లట్టి యధ్వ

రాత్మకమైన తనరారు నీ రూపంబు గానంగ రాదు దుష్కర్మ పరుల

కట్టి నీకు ప్రణామంబు లాచరింతు మఖిల జగదేక కీర్తి! దయానువర్తి! 

భవ్య చారిత్ర! పంకజ పత్రనేత్ర! చిర శుభాకార! ఇందిరా చిత్తచోర! 

భావం: దేవదేవా! జయం! జయం! పరమేశ్వరా! జయం! జయింపబడనివాడా! నీకు జయం! నీవే యఙ్ఞాధిపతివి, వేదములే రూపముగా కలవాడవు, దుష్ట శిక్షణ, శిష్ట రక్షణ అనే కారణమును సాధించుట కొరకు వరాహావతారం ధరించిన నీకు పరమ భక్తితో ప్రణమిల్లుతున్నాము. నీవు సమస్త కోరికలను తీర్చువాడవు. ఈ మహా సముద్రాలన్నీ నీ రోమ కూపాలలో ఇమిడి ఉన్నాయి. అటువంటి నీ యఙ్ఞవరాహ స్వరూపాన్ని అఙ్ఞులు దర్శించలేరు. విశాల విశ్వ విఖ్యాత కీర్తివీ, పరమ కరుణా మూర్తివీ, పరమ పవిత్ర చరిత్రుడవు, పద్మ దళాయత నేత్రుడవు, చిర మంగళాకారుడవు, శ్రీ రమా చిత్త చోరుడవూ అయిన నీకివే మా కైమోడ్పులు.   

త్వక్కున నఖిల వేదములు, రోమంబుల యందును బర్హిస్సు, లక్షులందు 

నాజ్యంబు, పాదంబులందు జాతుర్హోత్ర కలితంబులగు యఙ్ఞ కర్మములును,

స్రుక్కు తుండంబున, స్రువము నాసికను, నిడాపాత్ర ముదర కోటరమునందు,

శ్రవణాస్య బిలముల జమసప్రాశిత్రముల్, గళమున నిష్టిత్రికంబు, జిహ్వ

దగు ప్రవర్గ్యము, నగ్నిహోత్రమును నీదు చర్వణంబును, సభ్యావసథ్యు లుత్త

మాంగ మసువులు చయనములగుగిటీశ! యనుచు నుతియించి రత్తరి యఙ్ఞ విభుని.  

భావం: ఓ స్వామీ! నీ చర్మం నుండి ఋగ్వేద, యజుర్వేద, సామవేదాలూ జనించాయి. నీ రోమకూపాల నుండి యఙ్ఞములకు మూలకారణములైన అగ్నులు ఆవిర్భవించాయి. నీ కనుల నుండి హోమ ద్రవ్యమైన నెయ్యీ, నీ నాలుగు పాదాల నుండి హోత, ఉద్గాత, అధ్వర్యుడు, బ్రహ్మ అనే నలుగురు ఋత్విక్కుల కర్మ సముదాయములైన నాలుగు హోత్రాలతో కూడిన యఙ్ఞ కర్మలు, ముట్టె నుండి స్రుక్కు, ముక్కు రంధ్రముల నుండి స్రువము, ఉదరము నుండి ఇడా పాత్రము, చెవుల చిల్లుల యందు నుండీ చమస పాత్రలు, నోటి యందు బ్రహ్మ, భాగ పాత్రయగు ప్రాశిత్రం అనే పాత్ర, కంఠం నుండి ఇష్టులు అనే మూడు యఙ్ఞాలు, నాలుక నుండి ప్రవర్గ్యం అనే యఙ్ఞమూ పుట్టాయి. నీ చర్వణమే అగ్నిహోత్రం. సభ్యం అంటే హోమరహితాగ్ని, అవసథ్యం అంటే ఔపాసనాగ్నీ నీ శిరస్సు నుంచి జనించాయి. ఇష్టకా! యఙ్ఞములో వాడే ఇటుక చయనాలు నీ ప్రాణ స్వరూపాలు. నీవు యఙ్ఞాధినాథుడవు. యఙ్ఞ వరాహ మూర్తివి! అని అంటూ ఆ యఙ్ఞ వరాహ రూప మహామహుని స్తుతించారు.          

హవరూపివి! హవనేతవు! 

హవభోక్తవు! నిఖిల హవ ఫలాధారుడవున్!

హవ రక్షకుడవు నగు నీ కవితథముగ 

నుత లొనర్తుమయ్య ముకుందా!

భావం: నీవు యఙ్ఞమే రూపముగా గలవాడవు, యఙ్ఞ కర్తవు, యఙ్ఞ భోక్తవు, యఙ్ఞ ఫల ప్రదాతవు, యఙ్ఞ రక్షకుడవు. సమస్తమూ నీవే. ఓ ముకుందా! నీకు మా హృదయ పూర్వకమైన అభివందనాలు.  

సత్వ గుణమున సద్భక్తి సంభవించు

భక్తియుతముగ చిత్తంబు భవ్య మగును

హృదయ పద్మంబునం దోలి నెరుగబడిన

యట్టి నీకు నమస్కారమయ్య వరద!

భావం: సత్వ గుణం వల్ల మంచి భక్తి ప్రాప్తిస్తుంది. భక్తితో కూడిన మనస్సు పవిత్రం అవుతుంది. అటువంటి భక్తి యుక్తమైన పవిత్ర హృదయ పద్మంతో భావించి సేవింపదగిన వాడవు నీవే. అట్టి ఓ దేవదేవా! నీకు నమస్కారం.        

అరవిందోదర! తావకీన సిత దంష్ట్రాగ్రావలగ్న క్షమా

ధర నద్యబ్ధి నదాటవీయుత సమిద్ధక్ష్మాతలం బొప్పె భా

సుర కాసర జలావతీర్ణ మదవచ్ఛుండాలరాడ్దంత శే

ఖర సంసక్త సపత్ర పంకజము రేఖం బొల్పు దీపింపగన్.

భావం: పద్మనాభా! పర్వతాలతో, నదీనదాలతో, సముద్రాలతో, అరణ్యాలతో నిండిన ఈ భూమండలం నీ వాడియైన తెల్లని కోర చివర ప్రకాశిస్తున్నది. ఆ భూదేవి మనోహరమైన సరోవర జలాలలో దిగిన మద గజేంద్రుని దంతాగ్రాన తగుల్కొని ఉన్న ఆకులతో కూడిన తామర పువ్వు వలే చూడ ముచ్చటగా ఉన్నది.    

చతురామ్నాయ వపుర్విశేష ధర! చంచత్సూకరాకార! నీ

సిత దంష్ట్రాగ్ర విలగ్నమైన ధర రాజిల్లెం గులాద్రీంద్ర రా

జిత శృంగోపరి లగ్న మేఘము గతిం జెల్వారి, విద్వజ్జనాం

చిత హృత్పల్వలలోల! భూరమణ!లక్ష్మీనాథ! దేవోత్తమా!  

భావం: చతుర్వేద స్వరూపమైన శరీరాన్ని ధరించి ఉన్న ఓ యఙ్ఞ వరాహ స్వామీ! కొద్ది కాలం పాటు వరాహ శరీరమును ధరించి ఉన్నవాడా! నీవు ఙ్ఞానవంతుల అంతరంగాలనే నీటి మడుగులలో క్రీడిస్తుండువాడా! భూదేవికి భర్త అయిన వాడా! శ్రీదేవికి మనోహరుడవగు స్వామీ! దేవతలందరికీ అగ్రేసరుడవుగా ఉన్నవాడా! స్వామీ! నీ తెల్లని దంష్ట్రాంచలాన తగులుకొన్న భూమి కొండల చక్రవర్తి యొక్క ప్రకాశించే వెండి శిఖరాగ్రాన విరాజిల్లుతుండే నీలమేఘంలా అందాలు చిందుతూ ఉంది.     

సమదిక స్థావర జంగమాత్మకమైన వసుమతీ చక్ర మవక్ర లీల 

నుద్ధరింపుము; కరుణోపేత చిత్తుండవగుచు నస్మన్మాత యయ్యె ధరణి;

మాతయౌటెట్లని మది దలంచెదవేని చర్చింప మాకు విశ్వమున కీవు

జనకుండవగుట యుష్మత్పత్ని భూదేవియగుట మాకును దల్లి యయ్యె;నిపుడు 

ధరకు నీతోడ గూడ వందనమొనర్తు

మరణి యందును యాఙ్ఞికుడగ్ని నిలువు 

కరణి మీ తేజ మీ ధరాకాంతయందు

నిలుప ధరణి పవిత్రయై నెగడు గాన. 

భావం: కరుణారసం నిండిన హృదయం కలవాడవై,స్థావర జంగమాత్మకమై,ప్రాణులకు నివాస స్థానంగా ఈ భూమండలాన్ని సముద్ర జలాల్లో మునిగి పోకుండా ఉద్ధరించు. నీకు భార్యయైన ఈ భూమి మాకు తల్లి ఎలాగంటావేమో! మాకు, ఈ లోకానికీ నీవు తండ్రివి, నీవు భరించుటచే భూదేవి నీ భార్య అయింది. అందుకని ఆమె మాకు తల్లియే అవుతుంది. నీతోపాటూ ఈ భూమికీ  నమస్కారం చేసి సేవిస్తాము. యఙ్ఞకర్త అరణి యందు అగ్నిని నిల్పిన విధంగా నీవు నీ తేజస్సును(ప్రాణులను ధరించే శక్తి) భూమియందు నిల్పడం వల్ల ఈ ధరిత్రి పవిత్రమై ఒప్పుతూ ఉంది.          

తలప రసాతలాంతర గత క్షితి గ్రమ్మర నిల్పినట్టి నీ

కలితన మెన్న విస్మయము గాదు; సమస్త జగత్తు లోలిమై

గలుగగ చేయుటద్భుతము గాక, మహోన్నతి నీ వొనర్చు పెం

పలరిన కార్యముల్ నడప నన్యులకుం దరమే రమేశ్వరా?

భావం: లక్ష్మీ వల్లభా! వాస్తవం ఆలోచిస్తే సమస్త లోకాలను క్రమానుసారంగా సృష్టించడమన్నది అత్యద్భుతమైన విషయం. అటువంటి నీ శక్తి ముందు పాతాళంలో ఉన్న భూమిని యథా స్థితికి తెచ్చి నిల్పిన ఈ నీ సామర్థ్యం ఏమంత ఆశ్చర్యాన్ని కలిగించేదిగా లేదు. ఇటువంటి మహాకార్యాలు నిర్వహించటానికి నీవే సమర్థుడవు. ఇతరులకు ఈ కృత్యాలు అసాధ్యాలు.  

సకల జగన్నియామక విచక్షణ లీల దనర్చునట్టి నం

దకధర!తావక స్ఫురదుదారత మంత్ర సమర్థుడైన యా

ఙ్ఞికుడరణిన్ హుతాశనుని నిల్పిన కైవడి మన్నివాస మౌ

టకు దలపోసి యీ క్షితి దృఢంబుగ నిల్పితివయ్య ఈశ్వరా! 

భావం: నందకము అనే ఖడ్గాన్ని ధరించిన ముకుందా! నీవు నేర్పుతో సకల లోకాలనూ ఒక నియమ బద్ధంగా ఏర్పాటు చేసిన నేర్పరివి. మంత్ర సిద్ధుడైన యాఙ్ఞికుడు అరణి యందు అగ్నిని నిల్పినట్లు నీవు మాపై మహత్తర దయపూని మేము నిలబడి మనుగడ సాగించడానికి ఈ భూమిని ఈ విధంగా సుస్థిరంగా నిలబెట్టావు. ఎంతటి ఔదార్యం ప్రకటించావు స్వామీ! 

సలలిత వేదశాస్త్రమయ సౌకర మూర్తిదనర్చుచున్ రసా

తలముననుండి వెల్వడు నుదారత మేను విదుర్ప దత్సటో

చ్చలితములైన బిందువుల సాధు తపోజన సత్యలోక వా

సులమగు మేము దోగి పరిశుద్ధి వహించితిమయ్య మాధవా! 

భావం: ఓ మాధవా! వేదశాస్త్ర స్వరూపమైన ఆదివరాహ మూర్తివైన నీవు ఆహ్లాదంతో పాతాళం నుండీ బయటకి వస్తూ సముద్ర జలాలతో తడిసిన నీ శరీరాన్ని విదిలించగా ఆ సమయంలో నీ మెడమీది జూలు నుండి నీటి చుక్కలు నలుదెసలా ఎగిరిపడ్డాయి. పరమ పవిత్రాలైన ఆ జల బిందువులలో తడిసి దేవలోకంలో, తపోలోకంలో, జనలోకంలో, సత్యలోకంలో నివసించే మేమంతా ఎంతగానో పరిశుద్ధులం అయినాము స్వామీ!      

విశ్వభవస్థితి ప్రళయ వేళలందు వికార సత్వమున్

విశ్వము నీవ ఈ నిఖిల విశ్వము లోలి సృజింతు విందిరా

ధీశ్వర! యీశ! కేశవ! త్రయీమయ! దివ్య శరీర! దేవ! నీ

శాశ్వత లీల లిట్టి వని సన్నుతి సేయగ మాకు శక్యమే?  

భావం: ఓ లక్ష్మీ వల్లభా! ప్రళయ సమయమునందు ఈ ప్రపంచాన్ని సృష్టించేదీ, రక్షించేదీ, లయం చేసేదీ నీవే! సమస్తమూ నీవై ఈ సమస్త లోకాలనూ మళ్ళీ మళ్ళీ సృష్టిస్తున్నావు. ఈశ్వరా! కేశవా! వేదమయా! దివ్యస్వరూపా! దేవదేవా! శాశ్వతుడవైన అంతులేని నీ వింత లీలలు ఇంతటివి- ఇటువంటివి అని వర్ణించడానికి మాకు చేతకానట్టిది.     

పంకజోదర నీ వపార కర్ముండవు భవదీయ కర్మాబ్ధిపార మేద

నెరిగెద నని మది నిచ్చగించిన వాడు పరికింపగా మతిభ్రష్టు గాక

విఙ్ఞానియే? చూడ విశ్వంబు నీ యోగ మాయాపయోనిధి మగ్నమౌట

దెలిసియు దమ బుద్ధి దెలియని మూఢుల నే మన నఖిలలోకేశ్వరేశ!

దాసజనకోటి కతి సౌఖ్యదాయకములు

వితత కరుణా సుధా తరంగితములైన 

నీ కటాక్షేక్షణములచే నెరయ మమ్ము 

జూచి సుఖులను జేయవే సుభగ చరిత!  

భావం: దామోదరా! లోక కళ్యాణార్థం నీవు చేసే కార్యాలు అనంతాలు. "కర్మలు అనే మహాసముద్రం వంటి వాటి అంతు తెలుసుకుంటాను" అని నిశ్చయించుకునేవాడు మతిభ్రష్టుడూ, అఙ్ఞానీ అవుతాడే గానీ విఙ్ఞాని కాడు. ఈ సమస్త ప్రపంచం నీ యోగమాయా సముద్రంలో విలీనం అయిఉన్నదన్న విషయం తెలుసుకున్నవాడై నీ ప్రభావాన్ని తెలియని ఆ మందబుద్ధులను ఏమనాలి? అఖిలలోకాధీశ్వరా! నీ చరణ దాసులకు సర్వదా సమధిక సౌఖ్యాన్ని కలిగించేవీ, అపారమైన కరుణ అనే అమృత తరంగాలు పొంగి పొరలేవీ అయిన నీ కడగంటి చూపులతో మమ్ములను చక్కగా చూచుచూ, సుచరిత్రా! మాకు సుఖ సంతోషాలను అనుగ్రహించు.       

  

భీష్మ స్తుతి

పీతాంబరధరుడూ, చతుర్భుజుడూ, పురాణపురుషుడు, పరమేశ్వరుడు అయిన గోవిందుని యందు ఏకాగ్ర బుద్ధిని సంధానించి పరమానందభరితుడై స్వభావ సిద్ధాలైన సంసారబంధాలను పరిహరించే ఉద్దేశంతో మందాకినీ నందనుడైన భీష్ముడు సమస్త దోషాలనూ పరాస్తం చేసి నిష్కామ భావంతో, నిర్మల ధ్యానంతో ఇలా స్తుతించారు. 

                                                     

త్రిజగన్మోహన నీలకాంతి తనువుద్దీపింప ప్రాభాత నీ

రజ బంధు ప్రభమైన చేలము పయిన్ రంజిల్ల నీలాలక

వ్రజ సంయుక్త ముఖారవింద మతి సేవ్యంబై విజృంభింప మా

విజయుం చేరెడు వన్నెలాడు మది నావేశించు నెల్లప్పుడున్. 

భావం: ముల్లోకాలను మోహింపచేసే నీలవర్ణ కాంతులతో నిగనిగలాడే దేహంతో, వెలుగులు వెదజల్లుతూ బాలభాను ప్రభలు ప్రకాశించే బంగారు వస్త్రం పైన రంజిల్లుతుండగా, నల్లని ముంగురులతో, ముద్దులు మూటగట్టే ముఖారవిందం మిక్కిలిగా సేవింపవలసిందిగా ఉండగా, అనురాగాలు చిందిస్తూ మా అర్జునుడిని సమీపించే అందగాడు నా అంతరంగంలో నిరంతరం ఉండిపోవలెను.       

హయరింఖాముఖ ధూళి ధూసర పరిన్యస్తాలకోపేతమై

రయజాత శ్రమ తోయ బిందు యుతమై రాజిల్లు నెమ్మోముతో 

జయముం పార్థున కిచ్చు వేడ్కనని నాశస్త్రాహుతింజాల నొ

చ్చియు పోరించు మహానుభావు మదిలో జింతింతు నశ్రాంతమున్

భావం: యుద్ధములో గుర్రాల గిట్టలు రేగగొట్టిన దుమ్ము కొట్టుకుని రంగు చెడి దూసర వర్ణమునకు మారిన చెదిరిన ముంగురులతోను, గమన వేగం వల్ల కందళించిన ఘర్మ బిందువులతోను కూడి ముచ్చటగా ప్రకాశించే ముఖం కలవాడై, కిరీటిని గెలిపించాలనే కుతూహలంతో నా శరాఘాతాలకు బాగా బాధ పడుతూ కూడా అర్జునుడిని ప్రోత్సహించి యుద్ధం చేయించిన మహానుభావుడిని మనసులో ఎల్లప్పుడూ ధ్యానించెదను.    

నరు మాటల్ విని, నవ్వుతో నుభయ సేనా మధ్యమ క్షోణిలో

పరు లీక్షింప రథంబు నిల్పి పర భూపాలావళిం జూపుచుం

పర భూపాయువులెల్ల జూపులన శుంభత్కేళి వంచించు, నీ

పరమేశుడు వెలుంగు చుండెడును హృత్పద్మాసనాసీనుడై. 

భావం: యుద్ధరంగంలో అర్జునుడు పల్కిన మాటలు విని, ఆకర్ణించి చిరునవ్వు నవ్వుతూ విరోధులైన కౌరవ సైన్యం చూస్తుండగా తమ రథమును పాండవ, కౌరవ సైన్యాల మధ్య ప్రదేశంలో నిలిపి పేరు పేరునా వైరి పక్షంలోని వీరులను చేయెత్తి చూపిస్తూ, తన చూపులతోనే ఆ భూపతుల ఆయువులన్నీ అవలీలగా ఆకర్షించే లోకేశ్వరుడు శ్రీకృష్ణుడు నా హృదయ పద్మంలో పద్మాసనంపైన ప్రకాశించుతున్నాడు.     

తనవారి చంపజాలక, వెనుకకు బో నిచ్చగించు విజయుని శంకన్

ఘన యోగవిద్య బాపిన, ముని వంద్యుని పాద భక్తి మొనయున్ నాకున్.

భావం: రణరంగంలో తన బంధుమితృల ప్రాణాలు తీయడానికి ఇష్ట పడక వెనుకంజ వేస్తున్న ధనంజయుని సందేహాలను గీతోపదేశం అనే ఆత్మ విద్య చేత పోగొట్టిన మునిజన వంద్యుడైన ముకుందుని పాద భక్తి నాలో ఎక్కువ అగుగాక! 

కుప్పించి ఎగసిన కుండలంబుల కాంతి గగన భాగంబెల్ల గప్పికొనగ

నురికిన నోర్వక యుదరంబులోనున్న జగముల వ్రేగున జగతి గదల

చక్రంబు చేపట్టి చనుదెంచు రయమున పైనున్న పచ్చని పటము జార

నమ్మితి నాలావు నగుబాటు సేయక మన్నింపు మని క్రీడి మరల దిగువ 

కరికి లంఘించి సింహంబు కర్ణి మెరసి

నేడు భీష్ముని జంపుదు నిన్ను గాతు

విడువుమర్జున యనుచు మద్విశిఖ వృష్టి

దెరలి చనుదెంచు దేవుండు దిక్కు నాకు.   

భావం: ఆ నాడు యుద్ధభూమిలో కుప్పించి నా పైకి ఎగిరినప్పుడు తను ధరించిన కుండలాల కాంతులు గగన మండలం నిండా వ్యాపించగా, ముందుకు దూకినప్పుడు ఆయన ఉదరములోని మూడు లోకాల బరువు భరించలేక భూమి కంపించిపోగా, చేతిలో చక్రాన్ని ధరించి అరుదెంచే వేగానికి పైనున్న బంగారు చేలం జారిపోతుండగా, నమ్ముకున్న నన్ను నలుగురిలో నవ్వుల పాలు చేయవద్దని మాటి మాటికీ కిరీటి వెనక్కి లాగుతున్నా లెక్కచేయకుండా " అర్జునా! నన్ను వదులు. ఈనాడు భీష్ముని రూపుమాపి నిన్ను కాపాడుతాను" అంటూ ఏనుగుపైకి లంఘించే సింహం వలే నాపైకి దూకే గోపాల దేవుడే నాకు రక్ష.    

తనకున్ భృత్యుడు వీనిం గాచుట మహాధర్మంబు వొమ్మంచు న

ర్జున సారథ్యము పూని పగ్గములచే జోద్యంబుగా బట్టుచున్

మునికోలన్ వడిబూని ఘోటకములన్ మోదించి తాడించుచున్

జనులన్ మోహము నొందచేయు పరమోత్సాహుం ప్రశంసించెదన్.

భావం: "ఇతడు ( అర్జునుడు) నా నమ్మిన సేవకుడు, ఇతడిని కాపాడడం నా కర్తవ్యం!" అంటూ అర్జున సారథ్యాన్ని అంగీకరంచి నొగల నడుమ కూర్చుండి ఒక చేతిలో వయ్యారంగా పగ్గాలు పట్టుకుని, మరొక చేతిలో కొరడా ధరించి, పరమోత్సాహంగా అశ్వాలను అదిలిస్తూ చూసే వాళ్ళను ఆశ్చర్య చకితులను చేస్తున్న పార్థ సారథిని ప్రశంసిస్తున్నాను.   

పలుకుల నగవుల నడవుల

నలుకల నవలోకనముల నాభీరవధూ

కులములు మనముల తాలిమి

కొలుకులు వదలించు ఘనుని గొలిచెద మదిలోన్. 

భావం: మాటలతో, మందహాసాలతో, ప్రవర్తనలతో, ప్రణయకోపాలతో, వాల్చూపులతో, వ్రజ ధూమణుల వలపులు దోచుకునే వాసుదేవుని మనస్సులో మరీ మరీ సేవిస్తాను.  

మునులు నృపులు జూడ మును ధర్మజుని సభా

మందిరమున యాగమంటపమున 

చిత్ర మహిమలతోడ జెలువొందు

జగదాది దేవుడమరు నాదు దృష్టియందు.

భావం: ఇంతకు ముందు ధర్మ నందనుని సభా మందిరంలోని యఙ్ఞ మంటపంలో మునీంద్రులు, నరేంద్రులు చూస్తూ ఉండగా చిత్ర విచిత్ర మహిమలతో చెలువొందే జగన్నాథుడు నా చూపుల్లో రూపుదిద్దుకుంటున్నాడు.   

ఒక సూర్యుండు సమస్త జీవులకు దా నొక్కొక్కడై తోచు పో

లిక నే దేవుడు సర్వకాలము మహాలీలన్ నిజోత్పన్న జ

న్య కదంబంబుల హృత్సరోరుహములన్ నానా విధానూన రూ

పకుడై యొప్పుచునుండు నట్టి హరి నే ప్రార్థింతు శుద్ధుండనై. 

భావం: ఒకే ఒక సూర్యుడు సకల జీవరాశులలో ఒక్కొక్కరికి ఒక్కొక్కడుగా అనేక ప్రకారములుగా కనిపించే విధంగా తాను సృష్టించిన నానా విధ ప్రాణి సమూహాల హృదయ కమలాలలో నానా విధములైన రూపాలతో సర్వ కాల సర్వావస్థల యందు తన లీలా విలాసంతో తనరారే భగవంతుడిని పవిత్ర హృదయంతో ప్రార్థిస్తున్నాను. 

   

కుంతీ దేవి చేసిన శ్రీకృష్ణ స్తుతి

శ్రీకృష్ణుడు ఉత్తరా గర్భస్థ శిశువును బ్రహ్మశిరోనామకాస్త్రం బారి నుండి రక్షించిన అనంతరం ఎంతో సంతోషంతో కుంతీ దేవి ఆ పరమాత్ముని ఇలా విశేషంగా స్తుతిస్తుంది.  

                                         

పురుషుండాధ్యుడు ప్రకృతికి

బరుడవ్యయు డఖిల భూత బహిరంతర్భా

సురుడును లోక నియంతయు

పరమేశ్వరుడైన నీకు ప్రణతులగు హరీ!

భావం: కృష్ణా! నీవు పురాణ(ఆది) పురుషుడవు. సర్వ జగన్నియంతవు. దేవదేవుడవు. ప్రకృతికి అవ్వలివాడవు, అనంతుడవు. సమస్త ప్రాణులలో లోపల, వెలుపల వెలుగుతుండే వాడవు. విశాల విశ్వాన్ని నడిపే పరమేశ్వరుడవైన నీకు నమస్కారాలు. 

తనయులతోడ నే దహ్యమానంబగు జతు గృహంబందును జావకుండ

గురు రాజు వెట్టించు ఘోర విషంబుల మారుత పుత్రుండు మడియకుండ

ధార్తరాష్ట్రుడు సముద్గతి చీర లొలువంగ ద్రౌపది మానంబు దలగకుండ

గాంగేయ కుంభజ కర్ణాది ఘనులచే నా బిడ్డలని లోన నలగకుండ

విరటు పుత్రిక కడుపులో వెలయు చూలు

ద్రోణ నందను శర వహ్ని ద్రుంగకుండ

మరియు రక్షించితివి పెక్కు మార్గములను

నిన్ను నేమని వర్ణింతు నీరజాక్ష? 

భావం:భగ భగ మండుచున్న లక్క ఇంట్లో నా బిడ్డలు, నేను కాలి భస్మమైపోకుండా కాపాడావు. కురురాజు ధుర్యోధనుడు పెట్టించిన ఘోరమైన విషాన్నం తిని చనిపోకుండా వాయుదేవుని పుత్రుడైన భీమసేనుణ్ణి రక్షించావు. దురహంకారంతో త్రుళ్ళి పడుతూ దుశ్శాసనుడు ద్రుపద రాజ పుత్రి కట్టు బట్టలు ఒలుస్తున్న కష్ట సమయంలో నా కోడలు ద్రౌపది అవమానం పాలు కాకుండా అడ్డుకున్నావు. భీష్ముడు, ద్రోణుడు, కర్ణుడు మొదలైన యోధాను యోధుల వల్ల పోరాటంలో చేటు వాటిల్లకుండా నా బిడ్డలను ఆదుకున్నావు. మళ్ళీ ఇప్పుడు గురుపుత్రుడు అశ్వత్థామ ప్రయోగించిన శరాగ్ని జ్వాలలలో మ్రగ్గిపోకుండా విరటుని పుత్రిక అయిన ఉత్తర కడుపులోని కసుగందుని రక్షించి ఇన్ని విధాలుగా నన్నూ, నా బిడ్డలనూ కటాక్షించిన పుండరీకాక్షా! నిన్ను యే విధంగా కొనియాడేది!     

బల్లిదుండగు కంసుచేతను బాధనొందుచు నున్న మీ

తల్లి గాచిన భంగి గాచితి ధార్త రాష్ట్రుల చేత నే

దల్లడంబున జిక్కకుండగ దావకీన గుణవ్రజం

బెల్ల సంస్తుతి సేసి చెప్పగ నెంత దాన జగత్పతీ!  

భావం: జగన్నాథా! బలవంతుడైన కంసుని చేత బాధలు పొందుతున్న మీ తల్లి దేవకీదేవిని రక్షించినటుగా, కౌరవులు పెట్టిన కష్టాలకు లోనుగాకుండా నన్ను కాపాడావు. ఆపన్న ప్రసన్నుడవైన నీయొక్క అనంతకోటి గుణాలు అభివర్ణించడానికి నేనెంతదాన్ని?    

       

జననము నైశ్వర్యంబును

ధనమును విద్యయును గల మదచ్ఛన్ను లకిం

చన గోచరుడగు నిన్నున్

వినుతింపగ లేరు నిఖిల విబుధ స్తుత్యా!  

భావం: గొప్ప వంశంలో జన్మించామనీ, భోగ భాగ్యాలు ఉన్నాయనీ, ధనం సంపాదించామనీ, విద్యావంతులమనీ మదాంధులైన మానవులు నిఖిల దేవతా సంస్తూయమానుడివైన నిన్ను ప్రస్తుతింపలేరు. నిష్కాములైన భక్తులకు మాత్రమే నీవు గోచరించేవు.    

కోపముతోడ నీవు దధి కుంభము భిన్నము సేయుచున్నచో

గోపిక ద్రాట గట్టిన వికుంచిత సాంజన భాష్పతోయ ధా

రా పరిపూర్ణ వక్త్రము గరంబుల బ్రాముచు వెచ్చ నూర్చుచుం

బాపడవై నటించుట కృపాపర! నామది చోద్యమయ్యెడిన్.  

భావం: దయామయా! చిన్నతనంలో ఒక మాటు నీకు కోపం వచ్చి పెరుగుకుండ బద్దలు కొడుతుండగా మీ అమ్మ యశోద నిన్ను త్రాళ్ళతో గట్టిగా కట్టివేసింది. అప్పుడు నీవు ముఖం చిన్నబుచ్చుకుని వెక్కి వెక్కి ఏడుస్తూ వెచ్చనూరుస్తూ కంటి నుండి కారిన భాష్ప జలముతో నిండిన ముఖము గలవాడవై చేతులతో ముఖము రుద్దుకుంటూ పసిపాపని లాగా నటించావు. ఆ నీ బాల లీల నాకు ఎంతో వింతగా తోచింది. 

మలయమున చందనము క్రియ 

వెలయగ ధర్మజుని కీర్తి వెలయించుటకై

ఇలపై నభవుడు హరి యదు

కులమున నుదయించె నండ్రు కొంద రనంతా!

భావం: అనంతా! ధర్మ నందనుని యశస్సు నలుదెసలా ప్రసరింప చేయడానికి మలయ పర్వతం మీద చందన వృక్షం చందాన పుట్టుక ఎరుగని పురుషోత్తముడు యదువంశంలో జన్మించాడని కొందరంటారు.    

వసుదేవ దేవకులు తా, వసగతి గత భవమందు ప్రార్థించిన సం

తసమున పుత్రత నొందితి, వసురుల మృతి కంచు, కొంద రండ్రు మహాత్మా!

భావం: పూర్వ జన్మంలో అపూర్వమైన తపస్సు చేసి నిన్ను తమ పుత్రుడు కమ్మని దేవకీ వసుదేవులు ప్రార్థించగా సంతోషంతో నీవు వారికి పుత్రుడవుగా జన్మించావని, జగత్తు యొక్క క్షేమం కోరి రాక్షస సంహారం కోసం ఆ పుణ్య దంపతులకు పుత్రుడవై పుట్టావని కొందరు అంటున్నారు.  

జలరాశి నడుమ మునిగెడు 

కలము క్రియన్ భూరి భార కర్శిత యగు నీ

యిల గావ నజుడు గోరిన

గలిగితి వని కొందరండ్రు గణనాతీతా!

భావం: నట్టనడి సముద్రంలో మునిగిపోయే నావలాగా భరింపరాని బరువుతో కృంగి కూలారుతున్నా భూమండలాన్ని ఉద్ధరించటం కోసం బ్రహ్మ దేవుడు ప్రార్థించగా అవతారం ఎత్తావని మరికొందరు అంటారు.    

మరచి యఙ్ఞాన కామ్య కర్మముల దిరుగు 

వేదనాతురులకు దన్నివృత్తి చేయ 

శ్రవణ చింతన వందనార్చనము లిచ్చు

కొరకు నుదయించితండ్రు నిన్ కొందరభవ!

భావం: పుట్టుక లేనివాడా! ఈ ప్రపంచంలో ఆత్మ స్వరూపం యొక్క అఙ్ఞానము, దాని వలన కామములు, వాటి వలన కర్మములు అనే చక్రంలో తగులుకొని కర్తవ్యం విస్మరించి అఙ్ఞానంతో కొట్టుమిట్టాడుతున్న ఆపన్నుల ఆర్తిని పోగొట్టి వారికి శ్రవణం, చింతనం, వందనం, అర్చనం మొదలైన భక్తి మార్గాలను ప్రసాదించే నిమిత్తం నీవు ప్రభవించావని కొందరి అభిప్రాయం.   

నిను చింతించుచు పాడుచుం పొగడుచున్ నీ దివ్య చారిత్రముల్

వినుచుం చూతురు గాక లోకులితరాన్వేషంబులం జూతురే

ఘన దుర్జన్మ పరంపరా హరణ దక్షంబై మహాయోగి వా

గ్వినుతంబైన భవత్పదాబ్జ యుగమున్ విశ్వేశ! విశ్వంభరా! 

భావం: ఓ విశ్వేశ్వరా! విశ్వంభరా! ఎల్లప్పుడూ నిన్నే ధ్యానిస్తూ, నీ లీలలే గానం చేస్తూ, నిన్నే ప్రశంసిస్తూ, నీ పవిత్ర చరిత్రలే ఆకర్ణిస్తూ ఉండే వారు మాత్రమే దురంతాలైన జన్మ పరంపరలను అంతం చేసేవీ, పరమ యోగులు పవిత్ర వాక్కులతో ప్రస్తుతించేవీ అయిన నీ పాదపద్మాలను దర్శించగలుగుతారు. అంతే కానీ ఇతర ప్రయత్నాలేవీ వారికి ఫలితాన్ని ఇచ్చేవి కావు.    

యాదవులందు పాండు సుతులందు నధీశ్వర! నాకు మోహ వి

చ్ఛేదము సేయుమయ్య ఘన సింధువు చేరెడి గంగ భంగి నీ

పాద సరోజ చింతనముపై అనిశంబు మదీయ బుద్ధి న

త్యాదర వృత్తితో గదియు నట్లు చేయగదయ్య ఈశ్వరా! 
భావం: ఓ జగన్నాయకా! నామ రూపాత్మకమగు జగత్తుకు అధిష్ఠానమైనవాడా! ఆత్మీయులైన యాదవుల మీదా, పాండవుల మీదా నాకున్న అనురాగ బంధాన్ని త్రెంపివెయ్యి. నిరంతరము మహా సముద్రంలో కలిసే గంగా తరంగిణిలాగా నా బుద్ధి గొప్ప ఆదరంతో సర్వదా అవిచ్ఛిన్నంగా నీ చరణ సరోజ సంస్మరణంలోనే సంలగ్నమయ్యేటట్లు చేయి.    

శ్రీకృష్ణా!యదుభూషణా! నరసఖా! శృంగార రత్నాకరా!
లోకద్రోహి నరేంద్ర వంశ దహనా! లోకేశ్వరా! దేవతా
నీక బ్రాహ్మణ గోగణార్తి హరణా! నిర్వాణ సంధాయకా! 
నీకున్ మ్రొక్కెద ద్రుంపవే భవలతల్ నిత్యానుకంపానిధీ!
భావం: శ్రీ కృష్ణా! యదువంశమునకు ఆభరణము వంటివాడా! విజయమునకు సఖుడవైన వాడా! శృంగార రస రత్నాకరా! జగత్కంటకులైన రాజుల వంశాలను దహించి వేసే జగదీశ్వరా! ఆపన్నులైన అమరులనూ, అవనీ సురులనూ, ఆవుల మందలకు కలిగిన బాధలను పోగొట్టి కాపాడే స్వామీ! మోక్షాన్ని ప్రసాదించే ప్రభూ! పరిపూర్ణ కరుణా పయోనిధివై నా భవ బంధాలు ఖండించు, నీకు నమస్కరిస్తున్నాను.  

శృతి గీతలు

 పరీక్షిన్మహారాజు శుక మహా మునితో "స్వామీ! వేదములు త్రిగుణ రహితుడైన పరమాత్మను యే విధంగా ప్రతిపాదించును?" అని ప్రశ్నించగా, శుకుడు శృతులలో ప్రతిపాదింపబడిన భగవత్ తత్వాన్ని వివరించినవే ఈ శృతి గీతలు.  భగవంతుని నిశ్శ్వాస వలననే పుట్టిన వేదములు ప్రళయ కాలమునందు యోగనిద్రను పొందిన ఆ పరమాత్మను యే విధంగా స్తుతిస్తాయో నారదుడు నారాయణుని అడుగగా, ఆయన పూర్వం సనక సనందనాదుల చర్చలో సనందుడు చెప్పిన తత్వాన్ని నారదునకు చెప్పెను. దానినే  ఇప్పుడు శుకుడు పరీక్షిత్తుకు చెప్పదొడగెను.  

                                         

జయ జయ హరి! దేవ! సకల జంతువులకు ఙ్ఞానప్రదుండవు గాన వారి

వలన దోషంబులు గలిగిన సుగుణ సంతానంబుగా గొని ఙ్ఞాన శక్తి

ముఖ్య షడ్గుణ పరిపూర్ణ జేసి మా యాత్మ విశిష్టుండవగుచు గార్య

కారణాత్మకుడవై కడగి చరించుచు నున్న నీయందు బయోరుహాక్షా!

తివిరి యామ్నాయములుప్రవర్తించు గాన

ప్రకట త్రిగుణాత్మకంబైన ప్రకృతి తోడి

యోగ మింతయు మంపవే! యోగిమాన

సాంబు జాత మధువ్రత! యని నుతించి

 భావం:ఓ విష్ణు దేవా! నీకు జయమగు గాక! తామరల వంటి కన్నులు కలవాడవును, యోగీశ్వరుల మనసులనెడు కమలములందు తుమ్మెదల వలె ఆసక్తితో వసించుచున్నట్టి వాడవును, ప్రళయ కాలమున సకల లోకములను నీలో లయింప చేసుకొను వాడవును అయిన ఓ స్వామీ! నీవు సర్వోత్కృష్టుడవు.సకల జీవులకూ ఙ్ఞానాన్ని ప్రసాదించేవాడవు కాబట్టి నీవే ఆ ప్రాణముల వలన కలిగిన దుర్గుణములను కూడా సుగుణములుగానే ఎంచి రక్షించునట్టి వాడవు; సర్వఙ్ఞత్వము, సర్వేశ్వరత్వము, సర్వ నియంతృత్వము, సర్వ స్రష్టత్వము, సర్వాంతర్యామిత్వము, సర్వ భోక్తృత్వము అనెడు ఆరు గుణముల చేతను నిండుకొన్న వాడవై; మాయా సంబంధమగు జీవాత్మలను మీరినవాడవై ఆయా ప్రాణుల్లో ఆత్మ రూపంతో నీవు ఉంటావు. ప్రపంచ స్వరూపుడవు నీవే, ప్రపంచ సృష్టికి కారణములైన అవ్యక్త మహదహంకార పంచ తన్మాత్ర, పంచభూత స్వరూపుడవు నీవే. రజస్తమో గుణాలతో కూడిన కార్య కారణాత్మకుడవై నీవు వర్తిస్తావు. అటువంటి నీలోనే సకల వేదాలూ ప్రవర్తిస్తాయి. నీ స్వరూపమైన మాకు సత్వ రజస్తమో గుణాలతో కూడిన మూల ప్రకృతితో ఉన్న సంబంధాన్ని సంపూర్తిగా ఛేధించు.             

పరమ విఙ్ఞాన సంపన్నులైనట్టి యోగీంద్రులు మహిత నిస్తంద్ర లీల 

బరిదృశ్యమానమై భాసిల్లు ని మ్మహీ పర్వత ముఖర ప్రపంచమెల్ల

బరగ బ్రహ్మ స్వరూపము గాగ దెలియుదు రెలమి నీవును జగద్విలయ వేళ

నవశిష్టుడవు గాన ననఘ! నీయందు నీ విపుల విశ్వోదయ విలయములగు

ఘట శరా వాదులగు మృద్వికారములు మృ

దాత్మకంబైన యట్లు పద్మాయతాక్ష!

తవిలి కారణ రూపంబు దాల్చి లీల  

గడగు నీయందు బుద్ధి వాక్కర్మములను  

భావం: ఓ స్వామీ! అంతే కాక అనుభవ జన్య ఙ్ఞానము గల బ్రహ్మవేత్తలైన పరమ యోగీశ్వరులు మిక్కిలి జాగ్రత్త గల కార్యములతో; కానవచ్చుచున్న స్థావర జంగమాత్మకమైన భూమి, పర్వతాలు మొదలైన వాటితో కూడి ఉన్న ఈ ప్రపంచాన్ని బ్రహ్మ స్వరూపంగానే భావిస్తారు. నీవు కూడా ప్రళయ కాలంలో సర్వ ప్రపంచములు లయించునప్పుడు ఒక్కడవే నశింపక మిగిలి ఉంటావు.  కుండలూ, మూకుళ్ళూ మొదలైనవన్నీ మట్టితో ఏర్పడి మట్టి కంటే వేరుగా ఉన్నట్లు కనిపించినా మరల మట్టిలోనే కలిసిపోవునట్లు ఈ విశ్వం యొక్క పుట్టుకా, నాశమూ రెండూ నీ వల్లనే జరుగుతాయి. అనగా నీవే జగత్స్వ్రూపుడవై కానబడి మరల ఆ రూపమును నీయందే లయము చేస్తావు. ఓ కమలాక్షా! ఈ సమస్త విశ్వానికి నీవే కారణ భూతుడవు అయినందున బ్రహ్మ రూపము పొందునట్టి నిన్ను మనసు ధ్యానించునట్లును, వాక్కు పొగడునట్లు, శరీరము నీకు సేవ చేయునట్లు అనుగ్రహింపుము.  

అలవడ జేయుచు నుందురు బలువై ఇల బెట్టబడిన పదవిన్యాసం

బులు పతన కారణముగా, నలవున సేవించుచును గృతార్థులు నగుచున్.

భావం: యోగీశ్వరులు విఙ్ఞాన సంపన్నులైన వారు ఇతర దేవతారాధన మున్నగునవి జన్మ కారణములని తెలిసికొని వదిలివేసి మనో వాక్కాయ కర్మలను నీయందే లగ్నం చేస్తారు. వారు జన్మం ఎత్తడాన్ని పతనానికి కారణంగా గ్రహించి త్రికరణ శుద్ధిగా సకల దేవతా స్వరూపుడవైన నిన్నే సేవిస్తూ కృతార్థులవుతారు.   

లీలం ప్రాకృత పూరుష

కాలాదిక నిఖిలమగు జగంబుల కెల్లన్

మాలిన్య నివారకమగు 

నీ లలిత కథా సుధాబ్ధినింగ్రుంకి తగన్

భావం: నీకు వినోదరూపమైన ప్రకృతి యొక్క సంబంధము కలిగి వర్తిల్లునట్టి ప్రాకృత పురుషులకు నిలయమై కాలస్వరూపమైన ఈ ప్రపంచంలో నీ మనోహర కథామృత సముద్రం నిఖిల పాపాలనూ నివారించే సామర్థ్యం కలది.    

భరిత నిదాఘ తప్తుడగు పాంథుడు శీతల వారి గ్రుంకి దు 

ష్కరమగు తాపమొందొరగు కైవడి సంసరణోగ్రతాపమున్

వెరవున బాయుచుండుదురు నిన్ను భజించు మహాత్మకుల్ జరా

మరణ మనోగుణంబుల క్రమంబున బాయుట సెప్ప నేటికిన్?

భావం: లోకమునందు బుద్ధిమంతులగు వారు తీవ్రమైన ఎండచేత బాధపడే బాటసారి చన్నీళ్ళ స్నానం చేసి తన పరితాపాన్ని పోగొట్టుకునే విధంగా, నిన్ను పూజించే మహాత్ములు సంసారమనే అధికమైన భయమును కలుగచేయునట్టి దుర్భర తాపాన్ని నిన్ను ఉపాసించటం అనే జలమును మునుగుట అనెడి ఉపాయము చేత నేర్పుతో తొలగించుకుంటారు. అట్లుండగా ఎల్లప్పుడు నిన్ను సేవించునట్టి పుణ్యాత్ములు ఇక ముసలితనము, మరణము అనే వాటిని క్రమంగా పోగొట్టుకొంటారన్న మాట ప్రత్యేకంగా చెప్పటం దేనికి?

అనయంబు దేహి నిత్యానిత్య సద్విలక్షణమున పంచకోశ వ్యవస్థ

నభివృద్ధి బొరయుచు నందులోపల నున్న ప్రాణాన్న బుద్ధి విఙ్ఞాన మయము

లను చతుష్కోశంబు లవ్వల వెలుగొందు నానందమయు డీవు గాన దేవ!

సురుచిర స్వప్రకాశుండవు నీ పరిగ్రహము కల్గుటం జేసి కాదె ప్రకృతి

మహదహంకార పంచతన్మాత్ర గగన

పవన తేజోంబు భూ భూత పంచకాది 

కలిత తత్వముల్ బ్రహ్మాండ కార్య కరణ 

మందు నెపుడు సమర్థంబు లగుట జూడ.  

భావం: దుర్లభమైన మనుష్య దేహమును ధరించిన ప్రాణులు శాశ్వతము, అశాశ్వతము అనే ఈ రెండు లక్షణాల కంటే విలక్షణమైన పరబ్రహ్మ స్వరూపము చేతను; అన్న, ప్రాణ, మనో, ఙ్ఞాన, ఆనంద మయాలనే పంచకోశాల వల్ల వ్యష్టి, సమిష్టి దేహమును ధరించియును అబివృద్ధి పొందుతూ ఉంటాయి. ఈ పంచకోశాలలో చివరిదైన ఆనందమయ కోశమే స్వరూపంగా వెలుగునట్టి శుద్ధ స్వరూపము చేత నీవు స్వయం ప్రకాశుడవై వెలుగొందుతుంటావు. నీ అధీనంలో ఉన్నందువల్లనే కదా ఈ ప్రకృతీ, మహత్తు, అహంకారము; పంచతన్మాత్రలైన శబ్ద, స్పర్శ, రూప, రస, గంధాలు; పంచభూతాలైన భూమి, నీరు, అగ్ని, వాయువు, ఆకాశం మొదలైన పంచ మహా భూతాలు అను వానికి చేతనత్వము కలుగచేసి, వాని చేత బ్రహ్మాండమును పుట్టించి, అందు ప్రవేశించి వెలుగుతూ, ఈ సమస్త సృష్టి స్థితి లయ కార్యాలను సర్వ సమర్థంగా నిర్వహిస్తున్నావు.              

కోరి శరీరులు భవదను

సారంబున నిహపరైక సౌఖ్యంబుల బెం

పారగ నందుచు నుందురు

ధీరజనోత్తములనంగ దివిజారి హరా!

భావం: ఓ రాక్షసులను నాశనము చేయునట్టి హరీ! నిన్ను అనన్య భక్తితో శ్రవణ మనన నిధి ధ్యాసలచేత భజిస్తూ బ్రహ్మ వేత్తలలో శ్రేష్ఠులై ఇహ పరలోక సౌఖ్యాలను కొరత లేక పొంది ధీరులని పేరెన్నిక గంటారు.  

నిన్ను ననుసరింప నేరని కుజనులు

పవన పూర్ణ చర్మ భస్త్రి సమితి

యోజ జేయుచుందు రుచ్ఛ్వసనంబులు

బలసి యాత్మ దేహ భజను లగుచు

భావం: నీ తత్వం తెలిసి నిన్ను శ్రవణ మనన నిధి ధ్యాసముల చేత ఆరాధింపలేని బద్ధ జీవులు జీవాత్మ పరమాత్మలకు బేధం కల్పించి గాలితో నిండిన తోలు తిత్తి లాంటి చక్కగా ఉబ్బిన దేహం కలవారై శరీరం మీద మమకారంతో ఉచ్ఛ్వాశ నిశ్వాసాలు నింపుకుంటూ ఈ దేహాన్నే ఆత్మ అనే భావంతో భజిస్తూ ఉంటారు.     

దేవ! కొందరు సూక్ష్మ దృక్కులైనట్టి మహాత్మకు లుదరస్థుడైన వహ్ని

గా మది దలతురు కైకొని మరికొంద రారుణులను పేర నమరు ఋషులు

లీల సుషుమ్న నాడీ మార్గ గతుడవై హృత్ప్రదేశమున జరించుచున్న 

రుచి దహరాకాశ రూపిగా భావింతు రట్టి హృత్పద్మంబునందు వెడలి

వితత మూర్ధన్య నాడికా గతుల నోలి 

బ్రహ్మ రంధ్రంబు ప్రాపించి పరమ పురుష!

సుమహితానందమయ పరంజ్యోతి రూపి

వైన నిను బొంది మరి పుట్ట రవని యందు

భావం: దేవదేవా! స్వయంప్రకాశుడవును, బ్రహ్మ విష్ణు రుద్ర మహేశ్వర సదాశివులనెడు పంచకర్తలను పంచకృత్యములందు నియమించు వాడవును, పురుషోత్తముడవు అయిన ఓ భగవంతుడా! వేదాంత శాస్త్రములందు చెప్పబడిన సంప్రదాయములైన ఉపాసనా మార్గములను అనుభవ జన్య ఙ్ఞానముల చేత ఎరిగిన సూక్ష్మ దర్శనులైన మహితాత్ములు నిన్ను నాభి స్థానమందలి మణిపూరక చక్రమున ఉండునట్టి జఠరాగ్ని స్వరూపునిగా భావిస్తారు. మరికొందరు అరుణులనబడే ఋషీశ్వరులు వినోదంగా సుషుమ్నా నాడీ మార్గంలో సంచరిస్తూ హృదయ ప్రదేశంలో గల అనాహత చక్రంలో పరమాకాశంలో సంచరించే సూక్ష్మాకార రూపంకలవాణ్ణిగా నిన్ను గ్రహిస్తారు. మరికొందరు బ్రహ్మ నిష్ఠులు ఆ విధమైన హృదయ పద్మం నుంచి వెలువడి ముక్కు రంధ్రముల యందలి మూర్ధన్య నాడి, అనగా ఇడా పింగళ మార్గము ద్వారా బ్రహ్మ రంధ్రం చేరుకుని సహస్రారమును పొంది ఆనందమయ పరంజ్యోతి స్వరూపుడవై వెలుగు నిన్ను చేరి నీయందు ఐక్యమై మునులు ముక్తులౌతారు. మళ్ళీ వారికి జన్మమంటూ ఉండదు.  

అనఘ!దుర్గమమైన ఆత్మ తత్వంబు ప్రవర్తించు కొరకు దివ్యంబులైన

యంచిత రామకృష్ణాద్యవతారముల్ భజియించియున్న నీ భవ్య చరిత 

మను సుధాంభోనిధి నవగాహనము సేసి విశ్రాంత చిత్తులై వెలయుచుండి 

మోక్షంబు బుద్ధినపేక్షింప నొల్లరు మరియు గొందరు భవచ్చరణ పంక

జముల దగిలి పుణ్యతములైన హంసల

వడువు నొంది భాగవత జనముల

నొనరు వారు ప్రకట యోగిజన ప్రాప్య 

మైన ముక్తిగోర రాత్మలందు. 

భావం: పాపములు లేనివాడవైన ఓ స్వామీ! పొందశక్యము కానిదైన ఆత్మ తత్వమును ప్రవర్తిల్ల చేయుట కొరకు ప్రకృతి సంబంధములు కాని రామావతారము, కృష్ణావతారము మొదలగు అవతారములెత్తి వర్తించునట్టి నీ చరిత్రము పాల సముద్రము వలె స్వచ్ఛమును, మేర కానరానిదియు అయి ఉండగా అట్టి చరిత్రములను వినుట, పఠించుట, విచారించుట మొదలగు క్రియల యందు మునిగి తేలుచు నెమ్మది పొందిన మనసు గలవారు అగుచూ కొందరు మోక్షమును అపేక్షించక మెలగుచుందురు. మరికొందరు నీ పాద పద్మములను ఆరాధించుట యందు ఆసక్తి గలవారై మిక్కిలి పుణ్యాత్ములైన పరమహంసల వలె భగవంతుడవైన నిన్ను సేవించుచూ శుద్ధులగుదురు. అట్టి వారు ప్రసిద్ధములైన యోగముల వలన సిద్ధినొందిన యోగులకు పొంద తగినదైన మోక్షమును మనసులలో తలంపుకైన తలంపరు.            

కొందరు నీ శరీరము లకుంఠిత భక్తి భవద్వశంబులై

చెందగ నీ పదాబ్జములు సేరి భజించుచు దత్సుఖాత్ములై

యుందురు కొందరీ తనువు లోలి ధరించి భవత్పదాబ్జముల్

పొందుగ గొల్వలేక నిల బుట్టుచు జచ్చుచు నుందు రవ్యయా!  

భావం: ఎప్పుడును నాశము పొందక శాశ్వతమై ఉండునట్టి స్వామీ! కొందరు పొందరానిదైన మానవ దేహమును పొందిన మాత్రముననే ఆ దేహమును నీకు అధీనము చేసి సమస్త ప్రాణులకు అధీశ్వరుడవు నీవేయని తెలుసుకొని మిక్కుటమైన భక్తితో నీ చరణారవిందాలను సదా సేవిస్తూ పరమానందం చెందుతూ అందువలన కలిగిన సుఖాలను అనుభవిస్తూ ఉంటారు. మరికొందరు నీ పాద పద్మాలను భజింపలేక ఈ లోకంలో పుడుతూ చస్తూ ఉంటారు.   

యమ నియమాది యోగ మహితాత్మకులైన మునీంద్రులున్ విరో

ధమున దలంచు చైద్య వసుధావర ముఖ్య నృపుల్ ఫణీంద్ర భో

గము లన నొప్పు బాహువులు కల్గిన నిన్ను భజించు గోపికల్

క్రమమును నేమునున్ సరియ కామె భవత్కృప కంబుజోదరా! 

భావం: ఓ స్వామీ! యమ నియమములు మొదలైన యోగములు అభ్యసించి వాని వలన సిద్ధి పొందిన మునీశ్వరులును, శత్రు భావంతో నిన్ను తలపోసే శిశుపాలుడూ మొదలైన దుష్ట రాజన్యులూ, ఆలింగనాదుల చేత నిన్ను భక్తితో ఆరాధించే గోపికా స్త్రీలూ, ఎల్లప్పుడూ స్తుతి చేయునట్టి మేమూ నీ కృపకు సమానంగా పాతృలమవడంలో సందేహం లేదు. అనగా నీకు శతృవులు, మిత్రులు, సేవకులు అనువారు అందరునూ సమానమే గానీ హెచ్చు తగ్గులు చూపవు.      

అరవిందాక్ష! భవత్స్వరూపమిల బ్రత్యక్షంబునం గాన నె

వ్వరికిం బోలదు శాస్త్రగోచరుండవై వర్తింతు వీ సృష్టి ముం

దర సద్రూపుండ వైన నీ వలననే ధాత్య్రాద్య మర్తుల్ జనిం

చిరి ని న్నంతకు మున్నెరుంగ గలమే చింతింపనే మచ్యుతా!    

భావం: ఓ స్వామీ! నీ అసలైన స్వరూపమును వేదాంత శాస్త్రముల వలన తెలుసుకొన వలసిన వారమే కానీ ప్రత్యక్షంగా చూడటం ఎవరికీ సాధ్యం కాదు. నీవు శాస్త్ర గోచరుడవు. ఈ ప్రపంచ సృష్టికి పూర్వం నీవు ఎప్పుడును చెడని దివ్య స్వరూపము కలవాడవై వెలుగొందుతున్న పరమాత్మ స్వరూపుడవై ఉండి నీ వల్లనే బ్రహ్మాది దేవతలు ప్రభవించారు. నీవు ఏ రూపంలో ఉంటివో తెలుసుకొనుటకు మేము చాలము. అటువంటి నీ సచ్చిదానంద స్వరూపాన్ని మేము తెలుసుకోగలమా?     

వనజాతాక్ష! భవత్పదాబ్జ యుగ సేవాసక్తులైనట్టి య

జ్జనముల్ మృత్యు శిరంబు దన్ని ఘన సంసారాంబుధిన్ దాటి పా

వనులై లోకములుం బవిత్రములుగా వర్తించుచున్ నిత్య శో

భనమై యొప్పెడి ముక్తి బొందుదురు శుంభద్వైభవోపేతులై

భావం: దేవా! నీ పాద కమలములను మిక్కిలి ఆసక్తితో కొలుచుట యందు నిరంతర నిమగ్నులైన వారు మృత్యువును జయించి, సంసారము అనే దరిలేని మహా సముద్రాన్ని అలక్ష్యంగా దాటి తరించి, లోకంలోని ప్రాణులను అన్నింటినీ పరిశుద్ధులు అగునట్లు మెలగుచు, జనన మరణ పరంపరలకు గురి కాక పవిత్రులై, లోకాలను పవిత్రం చేస్తూ ముక్తికి యోగ్యులై ప్రకాశిస్తారు.   

మిము సద్భక్తి భజింప నొల్ల కిల దుర్మేధం ప్రవర్తించు నీ

చ మతివ్రాతము నేర్పునం బసుల బాశ శ్రేణి బంధించు చం

దమునం బెక్కగు నామ రూపముల చేతన్ వారి బంధించి దు

ర్గమ సంసార పయోధి ద్రోతువు దళత్కంజాత పత్రేక్షణా! 

భావం: పూచిన తామర రేకుల వంటి కన్నులు గల శ్రీ కృష్ణా! ఎవరు నిను భక్తితో సేవించకుండా దుర్మదాంధులై భూమి యందు చరింతురో అట్టి నీచ బుద్ధి గల పామరులను పశువులను దామెన త్రాటితో వరుసగా కట్టి వేయునట్లు నానా విధ నామ రూప బేధముల చేత బంధించి సంసారము అనెడి సముద్రము నందు పడదోస్తావు.   

మది దలపోయగ జల బు

ద్బుదములు ధర బుట్టి పొలియు పోలిక గల ఈ

త్రిదశాది దేహములలో 

వదలక వర్తించు నాత్మ వర్గము నోలిన్.

భావం: జాగ్రత్తగా మనసులో ఆలోచించి చూడగా నీళ్ళలో బుడగలు పుట్టి నశించిపోయే విధంగా ఆత్మ సమూహం దేవతాదుల దేహాల్లో ప్రవర్తిస్తూ ఉంటుంది. అటువంటి శరీరాల్లో అంతరాత్మవై నీవు వర్తిస్తావు. 

ప్రళయ వేళ నీవు భరియింతు వంతకు

గారణంబ వగుట కమలనాభ!

భక్త పారిజాత! భవ భూరి తిమిర ది

నేశ! దుష్ట దైత్య నాశ! కృష్ణ!

భావం: బొడ్డునందు బ్రహ్మకు జన్మ స్థానమైన తామర కలవాడవును, భక్తులకు కల్ప వృక్షము వలె కోరిన కోరికల నిచ్చు వాడవును, పుట్టుకలు అనే మేర లేని చీకటిని పోగొట్టుట యందు సూర్యుడవగు వాడవును, చెడ్డవారైన రాక్షాసులనెల్లను నశింప చేయు వాడవును అయిన ఓ స్వామీ! నీళ్ళలో పుట్టి అణగిపోవు బుడగల వలె భూమియందు పుట్టుచు నశించుచుండునట్టి ఎల్ల దేహ ధారుల సమూహమును సృష్టి స్థితి లయ హేతుభూతుడవైన నీవు ప్రళయ సమయంలో వాటిని నీలో లీనం చేసుకుంటావు.    

అనఘ! జితేంద్రియ స్ఫురణులయ్యును జంచలమైన మానసం

బను తురగంబు బోధ మహితాత్మ వివేకపు నూలి త్రాట న

ల్లన గుదియంగ బట్టను దలంచుచు ముక్తి కుపాయ లాభ మే

యనువును లేమికిన్ వగల నందెడు నాత్మలువో తలంపగన్.

భావం: పాపములు ఏమియు లేని ఓ దేవా! ఇంద్రియ జయము నొందునట్టి సామర్థ్యము గల వారుగా ఉండియు, చలించునట్టి స్వభావము గల మనస్సు అనెడి గుర్రమును, బ్రహ్మ ఙ్ఞానము అనెడు నూలు తాడు చేత మెల్లగా బిగబట్టుటకు యత్నించుచు ఆ మనస్సు స్వాధీనము కానందున మోక్షము నొందుటకు మార్గము ఏదియు కనబడక నీ పాదారవింద భజన లేని జీవులు విచారము పొందుదురు.   

గురు పద పంకజాతములు గొల్వని వారలువో మహాబ్ధి ని

స్తరణకు గర్ణ ధార రహితంబగు నావము సంగ్రహించు బే

హరి గతి భూరి దుస్తర భవాంబుధిలోన మునుంగుచుందురు రం

బురుహదళాక్ష! నీవు పరిపూర్ణుడవై తనరారంగా నొగిన్.

భావం: తామర రేకులను పోలిన కన్నులు గల స్వామీ! గురు పాద పద్మాలను సేవించని పామరులు పెద్ద సముద్రము దాటుటకు ఓడ వాడు లేని ఓడ యందు కూర్చుండి, బేరమాడబోవు వర్తకుని వలే జనన మరణ పరంపరలనే మేర లేనిదియు, దాటరానిదియు అయిన సంసార సముద్రంలో మునిగి పోతారు. అంతటను నిండుకొని ఎల్లప్పుడును వెలుగునట్టి నిన్ను చేరలేరు.   

పుత్ర దార గృహ క్షేత్ర భూరి విషయ

ఘన సుఖాసక్తుడగుచు నే మనుజుడేని

నర్థి జరియించు వాడు భవాబ్ధి లోన

జెంది యెన్నాళ్ళకును దరి జేర లేడు.

భావం: యే మనుష్యుడు నిరంతరం బిడ్డలు, భార్య, ఇల్లు, మడిచేను అనువాని యందు ఆసక్తి కలవాడై, విశేషమైన విషయ సుఖములు పొందగోరునో అటువంటి మానవుడు ఈ సంసార సాగరం నుంచి ఎన్నటికీ గట్టెక్కలేడు.     

జగతిపై బహు తీర్థ సదనంబు లనగల్గి పుణ్యాను వర్తన స్ఫురితులగుచు

బాటించి నీ యందు బద్ధ మత్సరములు లేక భక్తామరానోకహంబ

వగు భవత్పాదాబ్జ యుగళంబు సేవించి భవ పాశముల నెల్ల బారదోలి

సమ మతులై యదృచ్ఛాలాభ తుష మేరు సమముగా గైకొని సాధులగుచు

బాద తీర్థంబు గల మహా భాగవత జ

నోత్తమోత్తము లైనట్టి యోగి వరుల

వారకెప్పుడు సేవించు వాడు వొందు

బ్రవిమలానందమయ మోక్షపదము.  

భావం: ఈ భూలోకమునందు పుణ్య నదులను, పుణ్య క్షేత్రములను పొందుటకు సాధనాలైన సత్కార్యాలను తరు పూర్వ పుణ్య విశేషము వలన నడపునట్టి వివేకులు నీయందు విరోధ బుద్ధి లేక, భక్తుల పాలిట కల్పవృక్షమైన నీ పాద కమలములను కొల్చి, జన్మ బంధములను తొలగించుకుని, శతృవులు, మిత్రులు అను బేధ బుద్ధి లేక ఎల్ల వారి యెడల సమముగా వర్తించుచు తనంతట దొరికిన అల్ప వస్తువునైనను మేరు పర్వతముతో సమానముగా నెంచుచు సాధువులై, పరిశుద్ధులైన భగవద్భక్తుల పాద తీర్థములను కోరి అట్టి యోగీశ్వరులను సేవించి వర్తించును. అట్టి పుణ్యాత్ముడు నిర్మలమైన ఆనందమును కలుగ చేయునట్టి మోక్ష స్థానమును పొందును.